آموزش پایگاه داده ها و دستورات SQL در محیط Mysql

پایگاه داده (Database) جایی برای نگهداری اطلاعات به صورت مرتب و قابل‌دسترسی. این اطلاعات معمولاً در قالب جداول، شامل ردیف‌ها و ستون‌ها، ذخیره می‌شوند تا دسترسی، جستجو و مدیریت آن‌ها آسان باشد. به عبارت ساده، پایگاه داده مثل یک کمد بایگانی دیجیتال است که اطلاعات را به شکلی منظم نگه می‌دارد.

نام‌های دیگر پایگاه داده:

بانک اطلاعاتی
دیتابیس (Database)
پایگاه داده‌ها
مخزن داده

مثال:

اطلاعات دانشجویان دانشگاه (نام، شماره دانشجویی، نمرات) که در جداول ذخیره شده‌اند.
لیست محصولات یک فروشگاه آنلاین (نام محصول، قیمت، موجودی).

سیستم مدیریت پایگاه داده (DBMS) چیست؟

سیستم مدیریت پایگاه داده Database Management System یا DBMSنرم‌افزاری است که برای ساخت، مدیریت و استفاده از پایگاه داده به کار می‌رود.

ویژگی‌های مهم DBMS

امکان افزودن، حذف و به‌روزرسانی داده‌ها.
جستجوی سریع اطلاعات با دستورات ساده.
پشتیبانی از چندین کاربر به طور همزمان.
حفظ امنیت داده‌ها با کنترل دسترسی.

معروف‌ترین نرم‌افزارهای مدیریت پایگاه داده:

نام نرم‌افزار	توضیح کوتاه
MySQL	یکی از محبوب‌ترین پایگاه‌های داده متن‌باز، مناسب برای وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های متوسط تا بزرگ؛ در پروژه‌هایی مانند WordPress و phpMyAdmin استفاده می‌شود.
PostgreSQL	پایگاه داده‌ای متن‌باز و پیشرفته با پشتیبانی از ویژگی‌های پیچیده مانند داده‌های JSON، مناسب برای پروژه‌هایی با ساختار داده پیچیده و نیاز به انعطاف‌پذیری بالا.
Oracle Database	محصول شرکت اوراکل؛ یک DBMS قدرتمند و تجاری که در سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ برای مدیریت داده‌های حساس و حجیم استفاده می‌شود.
Microsoft SQL Server	پایگاه داده تجاری ساخت شرکت مایکروسافت، با رابط کاربری گرافیکی قدرتمند و یکپارچه با سایر محصولات مایکروسافت؛ مناسب برای کسب‌وکارها و نرم‌افزارهای شرکتی.
SQLite	پایگاه داده‌ای سبک، بدون نیاز به نصب جداگانه و سرور؛ مناسب برای اپلیکیشن‌های موبایل، نرم‌افزارهای ساده و کاربردهای کوچک.

تفاوت پایگاه داده با فایل‌های معمولی

پایگاه داده (Database) و فایل‌های معمولی هر دو برای ذخیره‌سازی اطلاعات به کار می‌روند، اما تفاوت‌های اساسی در ساختار، نحوه دسترسی، و امکانات مدیریتی آن‌ها وجود دارد.

در جدول زیر، این تفاوت‌ها به‌طور خلاصه بیان شده‌اند:

ویژگی	فایل‌های معمولی	پایگاه داده
ساختار داده‌ها	فاقد ساختار منظم یا با ساختار ساده (مانند فایل متنی یا اکسل)	دارای ساختار مشخص و سازمان‌یافته (معمولاً به صورت جداول)
امکان جستجو و فیلتر	جستجو معمولاً دستی و زمان‌بر است	جستجو سریع، دقیق و از طریق زبان‌هایی مانند SQL انجام می‌شود
مدیریت حجم زیاد اطلاعات	در مدیریت داده‌های حجیم محدودیت دارد	برای ذخیره و مدیریت حجم بالای اطلاعات طراحی شده است
امنیت و دسترسی	کنترل دسترسی محدود و ابتدایی	دارای مکانیزم‌های پیشرفته برای کنترل سطح دسترسی و امنیت اطلاعات
قابلیت به‌روزرسانی و همزمانی	به‌روزرسانی دستی و احتمال بروز خطا بیشتر است	امکان به‌روزرسانی هم‌زمان توسط چند کاربر با حفظ هماهنگی
پشتیبانی از ارتباط بین داده‌ها	معمولاً وجود ندارد یا بسیار محدود است	پشتیبانی کامل از روابط بین داده‌ها (مانند روابط بین جداول)

جدول در بانک اطلاعاتی چیست؟

جدول (Table) یکی از اصلی‌ترین اجزای یک پایگاه داده است که برای ذخیره‌سازی داده‌ها به‌صورت ساخت‌یافته به کار می‌رود. هر جدول مانند یک صفحه گسترده (شبیه اکسل) شامل ستون‌ها و ردیف‌ها است.

اصطلاح	توضیح
ستون (Column)	مشخص‌کننده نوع داده‌هایی است که در جدول ذخیره می‌شود. هر ستون یک ویژگی (ویژگی مثل: نام، سن، شماره تماس) را نشان می‌دهد. به آن «فیلد» نیز گفته می‌شود.
ردیف (Row)	نشان‌دهنده یک رکورد کامل از داده‌هاست. هر ردیف اطلاعات مربوط به یک مورد یا یک شخص خاص را در تمام ستون‌ها ذخیره می‌کند. به آن «رکورد» نیز می‌گویند.

مثال ساده از یک جدول برای ذخیره اطلاعات دانشجو (Student):

student_id	code_meli	First_name	last_name	mobile	address	city	branch_id
4001200001	12345678	زهرا	کریمی	9121234567	خیابان انقلاب، کوچه امید	تهران	2
4001200002	76543210	علی	احمدی	9351234567	بلوار آزادی، پلاک ۱۲	مشهد	1
4001200003	54321987	نرگس	رضایی	9181112233	خیابان بعثت، کوچه دهم	همدان	2
4001200004	23456789	مهدی	صادقی	9021239876	میدان امام، مجتمع پارسیان	اصفهان	5
4001200005	67891234	فاطمه	موسوی	9123459876	خیابان ولیعصر، نبش گلستان	تبریز	4

مثال ساده از جدول رشته (branch):

branch_id	branch_name
1	حقوق
2	کامپیوتر
3	حسابداری
4	مدیریت
5	مهندسی پزشکی

کلید اصلی (Primary Key):

کلید اصلی یک ستون (یا ترکیبی از چند ستون) در جدول است که به‌طور یکتا هر ردیف را مشخص می‌کند.به زبان ساده، هیچ‌وقت نباید مقدار تکراری یا خالی داشته باشد.

🔹 مثال ساده:
در جدول دانشجویان، ستون Student_id می‌تواند کلید اصلی باشد، چون شماره دانشجویی برای هر دانشجو منحصربه‌فرد است.

کلید خارجی (Foreign Key) چیست؟

کلید خارجی ستونی در یک جدول است که به کلید اصلی جدول دیگر اشاره می‌کند. این کار باعث می‌شود بین دو جدول ارتباط منطقی برقرار شود.

🔹 مثال ساده:
در جدول دانشجویان و رشته، ستون branch_id کلید خارجی است و میتواند با جدول رشته ها ارتباط بگیرد.

برخی از کاربردهای پایگاه داده ها

پایگاه داده، سامانه‌ای نظام‌مند برای ذخیره‌سازی، سازمان‌دهی و بازیابی اطلاعات است که به مثابه مخزنی دیجیتال، داده‌ها را با ساختاری منظم حفظ می‌نماید تا بهره‌برداری از آن‌ها با سهولت و کارآیی انجام پذیرد. در ذیل، کاربردهای این فناوری با تفصیل بیشتری تشریح می‌گردد:

1– کاربرد در وب سایت ها:

وب سایت های تجارت الکترونیک، نظیر دیجی‌کالا یا آمازون، از پایگاه داده برای ثبت مشخصات کالاها (شامل قیمت، ویژگی‌ها و موجودی)، اطلاعات مشتریان (نام، نشانی، شماره تماس) و سوابق سفارش‌ها استفاده می‌نمایند.
این سامانه‌ها با بهره‌گیری از پایگاه داده، امکان بارگذاری سریع اطلاعات را فراهم می‌آورند؛ به‌گونه‌ای که جست‌وجوی یک کالا، نتایجی فوری به همراه دارد.
تارنماهای رزرو بلیط، مانند علی‌بابا، اطلاعات مربوط به پروازها، قطارها و رزروها را در پایگاه داده ذخیره می‌سازند.

2– کاربرد در نرم‌افزارهای کاربردی:

نرم‌افزارهای شبکه‌های اجتماعی، مانند اینستاگرام، تلگرام یا توییتر، از پایگاه داده برای ذخیره‌سازی نوشته‌ها، دیدگاه‌ها، پسندها، پیام‌ها و مشخصات کاربران بهره می‌جویند.
برای نمونه، ثبت یک پسند در اینستاگرام در پایگاه داده ضبط شده و برای سایر کاربران قابل مشاهده می‌گردد.
نرم‌افزارهای حمل‌ونقل برخط، نظیر اسنپ، اطلاعات رانندگان، مسیرها، کرایه‌ها و سوابق سفرها را در پایگاه داده مدیریت می‌کنند.

3– مدیریت اطلاعات در ادارات:

بیمارستان‌ها از پایگاه داده برای نگهداری سوابق پزشکی بیماران (شامل نتایج آزمایش‌ها، تشخیص‌ها و داروها) استفاده می‌کنند، که دسترسی سریع پزشکان به اطلاعات را تسهیل کرده و کیفیت درمان را ارتقا می‌بخشد.
بانک‌ها اطلاعات حساب‌های مشتریان، تراکنش‌ها، وام‌ها و سوابق برداشت و واریز را در پایگاه داده ثبت می‌نمایند، که ارائه خدمات دقیق و سریع، مانند انتقال وجه یا صدور کارت، را ممکن می‌سازد.
دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی برای مدیریت اطلاعات دانشجویان (نظیر نمرات، دروس و برنامه‌های کلاسی) از پایگاه داده بهره می‌برند.
شرکت‌ها برای سامان‌دهی منابع انسانی (حقوق و اطلاعات کارکنان)، موجودی انبار و فروش محصولات به پایگاه داده متکی هستند.

افزون بر این، در بازی‌های برخط، پایگاه داده برای ذخیره‌سازی امتیازات، مراحل و مشخصات بازیکنان به کار گرفته می‌شود.

در نتیجه، پایگاه داده، به سان هسته مرکزی سامانه‌های اطلاعاتی، داده‌ها را با امنیت، نظم و سرعت در دسترس قرار می‌دهد. بدون این فناوری، مدیریت حجم عظیم اطلاعات در جهان کنونی عملاً ناممکن می‌بود.

زبان SQL و کوئری‌نویسی

به زبان ساده، کوری (Query) در SQL (زبان پرس‌وجو برای پایگاه داده) دستوری است که برای تعامل با پایگاه داده استفاده می‌شود. این دستور به شما امکان می‌دهد داده‌ها را از پایگاه داده بخوانید، اضافه کنید، ویرایش کنید یا حذف کنید.

به عبارتی، کوری مثل یک سؤال یا درخواست است که به پایگاه داده می‌گویید چه کاری انجام دهد، مثلاً «همه مشتریان بالای 30 سال را نشان بده» یا «محصولات با قیمت کمتر از 100 هزار تومان را حذف کن».

چهار عمل اصلی در SQL برای مدیریت داده‌ها در پایگاه داده عبارتند از:

عمل	توضیح	مثال
SELECT	بازیابی و نمایش داده‌ها از جدول	SELECT name FROM customers;
		(نام همه مشتریان را نشان می‌دهد)
INSERT	افزودن داده جدید به جدول	INSERT INTO products (name, price) VALUES (‘کتاب’, 50000);
		(محصول جدید اضافه می‌کند)
UPDATE	ویرایش یا به‌روزرسانی داده‌های موجود	UPDATE employees SET salary = 2000000 WHERE id = 101;
		(حقوق کارمند را تغییر می‌دهد)
DELETE	حذف داده‌ها از جدول	DELETE FROM orders WHERE order_date < ‘2023-01-01’;
		(سفارش‌های قدیمی را حذف می‌کند)

آموزش کوئری‌نویسی SQL با 4 عمل اصلی (SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE)

در این آموزش، با استفاده از جدول table_118 که شامل ستون‌های id, name, family, mobile, tel, و city است، نحوه نوشتن کوئری‌های SQL برای چهار عمل اصلی پایگاه داده (SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE) را به صورت ساده و کامل توضیح می‌دهم.

هر بخش شامل توضیح، ساختار دستور، و مثال‌های کاربردی است.

نام جدول: table_118

id	name	family	mobile	tel	city
4	محسن	عزیزی	9361204126	4433323133	ارومیه
5	سارا	احمدی	9124441121	2124124412	تهران
7	رضا	حسینی	9129876543	3112345678	اصفهان
8	محمد	رضایی	9121234567	5112345678	مشهد
9	حسین	کریمی	9127654321	4112345678	تبریز
10	مهدی	علوی	9122345678	7112345678	شیراز
11	امیر	نوری	9128765432	6112345678	اهواز
12	سجاد	قاسمی	9123467890	1112345678	ساری
13	نیما	زارعی	9129812345	1712345678	رشت
15	پویا	شریفی	9127890123	2612345678	کرج
16	بهرام	کاظمی	9124321098	2812345678	قزوین
17	آرمان	یزدانی	9125678901	2412345678	زنجان
18	سامان	مرادی	9123412345	8712345678	سنندج
19	فرهاد	اکبری	9129878901	8412345678	ایلام
20	میلاد	جعفری	9126789012	7712345678	تهران
21	کاوه	سلطانی	9124567890	1312345678	تهران
22	بهزاد	پارسا	9127812345	5812345678	تهران
23	یاسر	ملکی	9123489012	5412345678	تهران
24	شهرام	ناصری	9129834567	6612345678	تهران
25	مهران	امیری	9121237890	4512345678	تهران